Subsidie stimuleren spoorgoederenvervoer gestopt voor financiering van hinder beperkende maatregelen aan omleidroutes tijdens bouw Duitse aansluiting Betuweroute
15 Januari 2023Vrijdag de dertiende januari 2023 schreef de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat aan de Tweede Kamer dat zij binnen haar begroting 10 miljoen euro uit het budget voor de spoorgoederensector vrijmaakt voor het zogenaamde ‘minder hinder pakket’. Dit zijn maatregelen aan de achterlandspoorlijnen in Zuid- en Oost-Nederland om toenemende omgevingshinder voor omwonenden door omgeleid treinverkeer te beperken tijdens de stremming van de Betuweroute op de Nederlands-Duitse grensovergang bij Zevenaar door geïntensiveerde bouwwerkzaamheden aan het derde spoor tussen Emmerich en Oberhausen in de komende jaren. Het tijdens langere perioden regelmatig, dag en nacht, noodgedwongen omleiden van grote hoeveelheden treinverkeer over het gemengde spoornet dat dwars door stedelijke gebieden loopt, leidt namelijk onontkoombaar tot meer omgevingshinder. Daarom heeft de spoorsector in juni 2022 aan de staatssecretaris geadviseerd dit ‘minder hinder pakket’ als onlosmakelijk onderdeel van het ‘omleidbedrijf derde spoor’ tijdig uit te voeren. Ondernemersorganisatie RailGood en ProRail hebben zich, net als de belangenorganisatie van spooromwonenden het Landelijk Platform Overlast Goederen Treinen, hard gemaakt richting de bewindspersoon en de Tweede Kamer voor de tijdige uitvoering van dit ‘minder hinder pakket’. Voor de omwonenden langs de Brabant- en Bentheimroute is het natuurlijk fijn dat er nu geld is vrijgemaakt om de toename van overlast door omleidverkeer te verminderen in de komende jaren. Uitermate zuur voor het spoorgoederenvervoer is daarentegen dat de staatssecretaris de 10 miljoen euro voor het ‘minder hinder pakket’ financiert door per 1 januari 2023 de tijdelijke subsidieregeling voor de stimulering van het goederenvervoer per spoor een jaar eerder te beëindigen. Voor deze subsidieregeling was in de begroting van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat voor 2023 nog een budget van 12 miljoen euro beschikbaar. Ruim 83% van dit budget wordt nu door de staatssecretaris aangewend voor het ‘minder hinder pakket’. Terwijl dit budget voor de stimulering van het goederenvervoer per spoor heel hard nodig is om het spoorgoederenvervoer te compenseren voor de excessieve stijgingen van de infraheffingen voor het gebruik van de opstel- en rangeersporen die ProRail per 1 januari 2023 heeft doorgevoerd. Deze infraheffing voor de meeste goederensporen stijgt met 250% tot 470% in 2023 t.o.v. 2022. Slechts 25% van deze excessieve lastenverzwaring wordt via een recent gepubliceerde nieuwe subsidieregeling gecompenseerd aan de spoorgoederen-vervoerders. De in de EU ongekende peperdure infraheffingen voor de opstel- en rangeersporen in Nederland verzwakt de concurrentiepositie van het spoorgoederenvervoer ernstig en tast ook de rentabiliteit van de vervoerders aan. Dit terwijl een verschuiving van het vervoer van de weg naar het spoor hard nodig is om het overvolle wegennet te ontlasten en het klimaat en de natuur te beschermen. Deze enorme lastenverzwaring staat haaks op het coalitieakkoord en de EU Green Deal, die beiden inzetten op stimulering van het verplaatsen van goederen van de weg naar het duurzame spoor. Dit beleid van de staatssecretaris leidt er nu al toe dat lading van het spoor naar de weg gaat en ook verschuift naar havens en railterminals buiten Nederland. Dat is slecht voor de bereikbaarheid en het verdienvermogen van Nederland, maar ook voor het klimaat. Bovendien leidt het tot meer uitstoot van stikstof. De spoorgoederensector trok hierover eind 2022 al aan de alarmbel bij de Tweede Kamer met het manifest ‘Noodklok voor spoorgoederenvervoer’. RailGood roept de minister en staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat nogmaals met klem op nu alles in het werk te stellen om snel terug te keren naar de ProRail tarieven van 2022 voor opstellen en rangeren, die gebaseerd zijn op de directe (in plaats van de integrale) kosten van ProRail en als dat niet mogelijk is, over te gaan tot volledige compensatie. Dit in lijn met het coalitieakkoord en de EU Green Deal.
Spoorgoederenvervoerders nu twee keer gedupeerd
Ten eerste lopen de spoorgoederenvervoerders nu dus 10 miljoen euro in 2023 mis aan compensatie van de door ProRail excessief verhoogde infraheffingen voor het opstellen en rangeren in Nederland. Ten tweede moeten de spoorgoederenvervoerders door de werkzaamheden aan het derde spoor langjarig regelmatig omrijden over de drukke, ook door hoog frequent reizigersverkeer bereden, Brabantroute (via grens-overgang Venlo) en Bentheimroute (via grensovergang Oldenzaal). Dit omrijden veroorzaakt niet alleen hogere kosten door onder meer de kilometerheffing voor het rijden van treinen én het extra energieverbruik, maar ook vertragingen en inflexibiliteit omdat er minder spoorcapaciteit is tijdens de werkzaamheden aan het derde spoor. Omdat op het gemengde net het reizigersvervoer in Nederland wettelijk meer prioriteit heeft dan het goederenvervoer bij schaarste aan spoorcapaciteit, kunnen tijdens twintig (niet aangesloten) weken tussen november 2024 en mei 2026 wanneer grensovergang Emmerich volledig dicht is door de werkzaamheden aan het derde spoor, bovendien niet alle goederentreinen rijden. Dat kan oplopen tot 35 goederentreinen per dag, het equivalent van circa 11.000 vrachtwagens per week. Dit kost de spoorgoederenvervoerders ruim 1 tot 1,5 miljoen euro per dag aan inkomstenderving. Daarboven op komen per saldo dus de extra lasten van ongeveer 300.000 euro per week in 2023, en in de jaren daarna aanmerkelijk meer, door de excessief verhoogde infraheffingen voor het opstellen en rangeren in Nederland. Deze zijn ook na de recent gepubliceerde subsidieregeling van 25% in 2023 (en daarna een snel aflopend percentage) nog steeds peperduur. Het is een gemiste kans dat de 10 miljoen euro budget van de subsidieregeling voor de stimulering van het goederenvervoer per spoor in 2023 niet door de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat is gebruikt voor de noodzakelijke hogere compensatie van de excessieve verhoging van de infraheffingen voor opstellen en rangeren, nu zij dit budget aanwendt voor het ‘minder hinder pakket’. Dergelijke niet samenhangende beleidskeuzes zijn funest om verladers te verleiden meer gebruik te gaan maken van de duurzame en veilige goederentrein, die ook het overvolle wegennet ontlast. Het gebruik van het spoor is in Nederland veel te duur en het marktspeelveld is wederom fors verstoord door het infraheffingenbeleid van de Nederlandse regering. Hierdoor wordt het spoorgoederenvervoer uit de markt geprijsd. RailGood roept de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat op nu alles in het werk te stellen om snel terug te keren naar de ProRail tarieven van 2022 voor opstellen en rangeren, die zijn gebaseerd op de directe kosten van ProRail en als dat niet mogelijk is om over te gaan tot volledige compensatie van de excessieve stijgingen.
Wat is het derde spoor Emmerich-Oberhausen?
De 172 kilometer lange Betuweroute, de slagader van het Nederlandse goederenvervoer per trein, krijgt met het ‘derde spoor’ een betere aansluiting op het Duitse spoornet. Het derde spoor betreft een groot bouwproject van de Duitse spoorbeheerder DB Netze voor de capaciteitsvergroting van de spoorlijn tussen de grens bij Zevenaar en Oberhausen dat rond 2030 operationeel is. Een derde spoor wordt aan het bestaande 70 kilometer lange tracé toegevoegd. Ook worden bruggen, overwegen en stations aangepakt, geluidsschermen geplaatst en het European Rail Traffic Management Systeem aangelegd. De in Duitsland doorgaande spoorcapaciteit van de Betuweroute stijgt met de ingebruikname van het derde spoor van 113 goederentreinen per dag nu naar 190 goederentreinen per dag in 2030. Geprognosticeerd is dat over de Betuweroute met een operationeel derde spoor 33.500 treinen per jaar worden afgewikkeld.
Hoeveel goederentreinen moeten worden omgeleid tijdens bouw derde spoor?
Als in Duitsland enkelsporig wordt gewerkt aan het derde spoor, dan daalt de capaciteit van de Betuweroute fors. ProRail geeft aan dat dan over de Brabantroute (via grensovergang Venlo) 25 tot 30 extra goederen-treinen per dag moeten rijden en over de Bentheimroute (via grensovergang Oldenzaal) 5 tot 10 extra. Als er dubbelsporig wordt gewerkt aan het derde spoor, is de Betuweroute geen optie voor treinen via grens-overgang Emmerich. ProRail geeft aan dat er dan over de Brabantroute 65 tot 70 extra goederentreinen per dag rijden en over de Bentheimroute (via grensovergang Oldenzaal) 5 tot 10 extra goederentreinen per dag.
Excessieve verhoging van de infraheffingen van ProRail: wat is er aan de hand?
ProRail heeft per 1 januari 2023 een nieuwe tariefstructuur voor het gebruik van het spoor ingevoerd. In de nieuwe structuur wordt de te betalen gebruiksvergoeding voor het rijden van een trein verlaagd, maar tegelijk worden de infraheffingen voor het opstellen en rangeren excessief verhoogd. Opstellen en rangeren van goederentreinen en goederenwagons is noodzakelijk in Nederland, als begin- en eindpunt van drie van Europa’s belangrijkste goederencorridors. De verhoging van de infraheffingen voor het opstellen en rangeren overtreft ruimschoots de prijsverlaging van de gebruiksvergoeding voor het rijden van treinen op het Nederlandse spoor per 1 januari 2023. Het spoorgoederenvervoer gaat er per saldo fors op achteruit, met in de ordegrootte van 14 tot 17 miljoen euro per jaar in 2023 t/m 2025. Oftewel een tariefsverhoging van 60% tot 70% in totaal op jaarbasis. Dit is inclusief de nieuwe subsidie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat op de nieuwe infraheffingen voor de opstel- en rangeersporen in 2023 t/m 2025. Omdat de bedrijfsrendementen van de spoorgoederenvervoerders beperkt zijn en deze extra lasten commercieel niet kunnen worden doorberekend aan de klanten (die voldoende keuze hebben met andere vervoerwijzen, terminals en havens) ontbreekt het aan financiële draagkracht bij de spoorgoederenvervoerders om juist deze opgelegde extra lasten te absorberen. Onder normale omstandigheden speelt dit al, dus zeker in deze tijd van hoge inflatie en sterk gestegen energiekosten. Om verladers te verleiden meer gebruik te maken van het spoor, moeten de kosten van het gebruik van het Nederlandse spoor omlaag in plaats van omhoog en al op korte termijn (begin 2023!). Zie ook het manifest ‘Noodklok voor spoorgoederenvervoer’ op 7 december 2022.
Press release Subsidy to stimulate rail freight transport stopped to finance nuisance mitigation during construction of German connection to Betuwe Route